ZİHİNSEL ENGELLİLER ENGELLİ
NE DEMEKTİR?
Gelişim basamaklarında öğrenme, hareket etme, görme, işitme gibi süreçlerden
birisi ya da birkaçında yetersiz olan kişidir.
ZİHİNSEL ENGELLİLİK NEDİR? Gelişimsel dönemler sırasında görülen, uyumsal
davranışlarda kalıcı bozukluklarla ortaya çıkan genel zihin fonksiyonlarında
ortalamanın anlamlı düzeyde altında olmak şeklinde tanımlanmaktadır. Doğumdan
önce embriyonun gelişiminde, doğum sırasında veya doğum sonrası gelişim
sürecinde; çeşitli nedenlerle merkezi sinir sistemini etkileyerek bellek,
motor, sosyal olgunluk gelişim ve fonksiyonlarında kalıcı olarak duraklama,
gerileme sonucu yaşıtlarından dörtte bir ya da daha düşük veya daha yüksek
oranda gerilik oluşturan durum, zihinsel yetersizlik ( zekâ geriliği )
olarak tanımlanmaktadır.
ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ, MADDE 4: Zihinsel Yetersizlik: 18
yaşından önce ortaya çıkan zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve
pratik uyum becerilerinde anlamlı sınırlılıklar görülen yetersizlik durumudur,
şeklinde tanımlanır. Zihinsel yetersiz çocuklarda normal çocuklara göre
yetersizlik görülen alanlar nelerdir? Kendi kendini kontrol etme Tuvalet
alışkanlığı kazanma Temizlik alışkanlığı kazanma Öz bakımını yapma İnce
ve kaba motor gelişimi Konuşma gelişimi( Telaffuz, sözcükleri yerinde
kullanma, cümle kurma ve anlatılanı anlama) Duygusal gelişim( Bulunulan
ortama uygun duygusal tepki göstermede yetersizlik)
ZİHİNSEL ENGELLİLERDE SINIFLANDIRMA
1) HAFİF DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK: Bireyin eğitim dönemi içinde, sınırlı
seviyede destek eğitim hizmetleri ve özel düzenlemelere ihtiyacı olması
durumudur.
2) ORTA DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK: Bireyin temel akademik, günlük yaşam
ve iş becerilerinin kazanılmasında yoğun özel eğitim ihtiyacı olması durumudur.
3)AĞIR DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK: Bireyin öz bakım becerilerinin öğretimi
de dahil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve
daha yoğun özel eğitim ve destek hizmet ihtiyacı olması durumudur.
4) ÇOK AĞIR DÜZEYDE ZİHİNSEL YETERSİZLİK: Bireyin zihinsel yetersizliği
yanında başka yetersizlikleri bulunması nedeniyle öz bakım, günlük yaşam
ve temeL akademik becerilere sahip olmamasından dolayı yaşamı boyunca
bakım ve gözetim ihtiyacı olması durumudur.
ZİHİNSEL ENGELİN NEDENLERİ
1-DOĞUM ÖNCESİ NEDENLER
a) Kalıtsal Nedenler: Akraba evliliği Ailede zihinsel engelli bireylerin
bulunması Zekâ engeline neden olan hastalıklar (Down Sendromu, Fenilketenuri,
İdrar Bozukluğu, Beyin Felci, Hidrosefali, Mikrosefali gibi) Annenin hamileyken
geçirdiği ateşli ve bulaşıcı hastalıklar. Annenin hamileyken doktor tavsiyesi
olmadan kullandığı ilaçlar. Annenin hamileyken yetersiz ve dengesiz beslenmesi.
Annenin hamileyken sigara ve alkol kullanması.
2-DOĞUM SIRASINDAKİ NEDENLER Erken veya geç doğum Annenin doğum yapmaya
biyolojik olarak uygun olmaması Doğumun güç olması nedeniyle yapılan müdahaleler
Doğum sırasında çocuğun beynine zarar verecek kazalar ve kanamalar.
3-DOĞUM SONRASI NEDENLER Çocuğun beynine zarar verecek kazalar veya kanamalar
Sosyo-ekonomik, kültürel ve çevresel nedenler( Çocuğun yetersiz beslenmesi,
uyarıcı eksikliği, ev ortamının çocuğun oynaması ve çevreyi keşfetmesi
için uygun olmaması da hafif derecede zihinsel engele neden olabilmektedir.)
Bulaşıcı ve ateşli hastalıklar
ZİHİNSEL ENGELLİ ÖĞRENCİLERE AİT İSTATİSTİKİ BİLGİLER
Türkiye nüfusunun % 2’lik dilimini Orta Düzeyde Zihinsel Öğrenme Yetersizliği
olan bireyler oluşturuyor.
EĞİTSEL TANILAMA
Eğitsel amaçla, bireyin tüm gelişim ve disiplin alanlarındaki özelliklerinin
belirlenerek değerlendirilmesi, eğitsel tanılama sürecidir. Bireyin eğitsel
tanılaması Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde oluşturulan eğitsel tanılama,
izleme ve değerlendirme ekibi tarafından yapılır.
Eğitsel Tanılama, İzleme ve Değerlendirme Ekibi
1- Rehberlik ve araştırma merkezi müdürü
2- Özel eğitim öğretmeni
3- Gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen
4- Psikolog
5- Eğitim programı hazırlamakla görevli öğretmen
6- Rehber öğretmen
7- Sosyal çalışmacı
8- Aile veya gönderen kaynak temsilci Gereksinim duyulduğunda, odyolog,
fizyoterapist, hekim çağrılabilir.
Tanılamada bireyin; *Zihinsel, fiziksel, duygusal ve sosyal gelişim öyküsü
*Tıbbi ve psiko-sosyal değerlendirme raporu *Bireysel yeterliliklerine
dayalı gelişim özellikleri *Eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi *Eğitim
performansı dikkate alınır. Zihinsel engelli bireyin tespiti; Okul müdürleri,
her öğretim yılı başında varsa okulunda görevli rehber öğretmen ile işbirliği
içinde, sınıf öğretmenlerinden bir duyuru ile sınıflarında; sınıf tekrarı
yapmış, okuma-yazma, dört işlemi başaramamış, öğrenme güçlüğü çeken, bütün
gelişimlerinde akranlarına göre gerilik gösteren, dikkat ve algılama güçlüğü
bulunan, görme veya işitme kaybı olduğundan şüphe ettiği öğrencilerin
tespitini yaptırarak, bir liste hazırlar ve listeyi il Rehberlik ve Araştırma
merkezine incelenmelerini isteyerek gönderir. Zihinsel engelli bireyin
teşhisi; İl Rehberlik ve Araştırma Merkezi uzmanları tespit edilen öğrencileri
özür türüne göre incelemeye alır. Yapılan inceleme sonucunda özel eğitime
veya kaynaştırma eğitimine alınacak öğrenciler belirlenir, okul idaresi
ve rehberlik servisiyle işbirliği yapılarak bu öğrenciler uygun sınıflara
yerleştirilir. Yerleştirme ve İzleme Özel eğitim gereksinimleri belirlenerek
tanılanmış bireyler için eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi
tarafından yönlendirme kararı alınır. Özel eğitim hizmetleri kurulu bu
bireylerin kaynaştırma uygulamaları yapılan okul ve sınıflara, özel eğitim
okul ve sınıflarına yerleştirilmeleri kararını alır.
>>
FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
Az tiroit salgısı ( kretenlam ) nedeniyle bedeni gelişimleri çok geri
kalmış ya da tamamen duraklamış olabilir. Diş deformasyonları daha fazladır.
Diş düzeninde belirli anormallikler vardır. Sık sık diş çürümeleri görülebilir.
Bedeni gelişim daha ağır bir gelişim takip eder. Akranlarından daha zayıf
ve kuvvetsizdirler. Görme ve işitme gibi ek bedeni özürlere daha sık rastlanır.
Psiko-devinimsel alanlarda belirli derecede gerilik gösterirler. Büyük
ve küçük adelelerini kullanmakta becerisizlik gösterirler. El-göz koordinasyonunu
geç ve güç sağlarlar. Basit hareketlerde gerilik, karmaşık hareketlerde
belirli gerilik yanında yürüme, hareket etme, oturma, durma ve benzeri
fiziki hareketlerde dengesizlik görülür. >>
ZİHİNSEL ÖZELLİKLERİ
Akademik kavramları geç ve güç öğrenirler. Fazla sabır ve tekrar gerektirir.
En çok sıkıntı çektikleri konular matematiksel işlemlerdir. Bu çalışmalara
karşı ilgileri çok geç ve güç gelişir. Dikkat süreleri kısa ve dağınıktır.
Devamlı izleme, teşvik ve değişiklik isterler. İlgileri kısa sürelidir.
Zaman kavramı çok geç ve güç gelişir. Konuşmaya geç başlarlar. Konuşma
gelişimleri zihinsel engelin derecesi ile orantılıdır. Soyut terim, tanım
ve kavramları çok geç ve güç anlayıp kavrarlar. Genelleme yapamazlar.
Kazandıkları bilgileri transfer etmekte çok güçlük çekerler. Yeni durumlara
uymada zorluk çekerler. Kolayca yorulurlar. Kendilerinden küçüklerle ilişki
kurmayı ve oynamayı tercih ederler. Gördüklerini ve duyduklarını çabuk
unuturlar, bellekleri zayıftır. Bu çocuklar, verilen bilgi ve uyarıları
kısa zamanda unuturlar. uyaranların kalıcı olması fazla tekrarı gerektirir.
Yakın zamana ilgi duyarlar, uzak gelecekle ilgilenmezler. Algıları, kavramaları
ve tepkileri basittir. Parçadan bütüne doğru öğrenirler. Öğrenme hızları
yavaştır. Bu çocuklara her detay ayrı ayrı açıklanır ve istenilen şey
somut olarak gösterilirse, zihin karışıklığına meydan vermeden öğretmek
kolay olur. Somut şeyleri daha kolay ve ve iyi kavrarlar. Kavramların
somutlaştırılması anlamayı kolaylaştırır. >>
DİL GELİŞİMLERİ
Konuşmaya geç başlarlar Konuşmalarında ses bozuklukları vardır.( Artikülasyon.)
Kelime hazineleri zayıftır. Alıcı ve ifade edici dil gelişimi zayıftır.
Konuşmaları akıcı değildir. Okuduklarını anlamakta güçlük çekerler. >>
KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ
Kendilerine güvenemezler, genellikle başkalarına dayanmayı tercih ederler.
Sabırsızdırlar, kolaylıkla cesaretleri kırılır. Ufak tefek engeller karşısında
yılgınlık gösterirler. Bir amaca ulaşmak için kuvvetli duygular hissetmezler.
Geç ve güç dostluk kurarlar, dostlukları kısa sürelidir. Sorumluluk almaktan
kaçınırlar. Birlikte oldukları kişilerin duygu ve düşüncelerine ilgi duymazlar.
Kendi kendilerine bir işe başlama ve devam etme arzusu göstermezler. Duygu
ve düşüncelerini ifade etmede başarısızdırlar. Bağımsız hareket etmekten
çekinirler. Yeni durumlara uymakta çok zorluk çekerler. Bir işi sonuna
kadar sürdüremezler. Kolayca yorulurlar. Her etkinlikte yapabileceği yerden
başlamak ve ilerlemek son derece önemlidir. Böylece çocuğu, düşebileceği
yılgınlık ve panikten kurtarmak mümkün olur. >>
SOSYAL ÖZELLİKLERİ
Kendilerinden küçükler ile ilişki kurmayı ve oynamayı tercih ederler.
Bu çocukların konuşma, zekâ, ilgi, sosyal ve bilgi seviyeleri akranlarından
geri olduğu için kendi seviyelerinde anlaşabileceği takvim yaşları küçük
normal zekâ seviyesindeki çocuklarla oynarlar. Yakın çevresindekilerle
kolay dostluk kuramazlar. Sosyal ilişkilerinde grupta daima başkalarına
bağımlı olmak eğilimindedirler. Genellikle fiziki görünüşlerinde, giyimlerinde
farklılıklar gösterirler. Nezaket ve görgü kurallarına uymada gerilik
ve zorluk gösterirler. Hangi davranışların uyumlu olduğunu öğrenmesi için
uygun yaşantılardan geçmesi gerekir. Sosyal bakımdan birçok uyumsuz davranışları
vardır. Sosyal durumlara kendi kendilerine uymada zorluk çekerler. Anlayış
ve bol sosyal yaşantılar sağlamak uyumu arttırıcı etmenlerdir. Sosyal
faaliyetlere karşı ilgileri azdır. Sosyal ilişkilerde bencildirler. Davranışlarında
her şeyin kendilerine ait olmasını isterler, paylaşımcı değildirler. Sosyal
ilişkilerinde kendilerini grupta kabul ettirecek becerileri azdır. Oyun
ve toplum kurallarına uymakta zorluk çekerler. Sorumluluk almaktan çekinirler.
Bunda kendilerinde grubu yönetecek yeterliliği ve güveni görmemeleri ve
sınırlı sosyal yaşantılara sahip olmaları önemli rol oynayabilir. Kuralları
zor olan oyunlara ve faaliyetlere katılmazlar. >>
İŞ VE ÇALIŞMA ÖZELLİKLERİ
Yaşıtları gibi kendilerinin en iyi yapabilecekleri bir iş sahibi olma
ihtiyacındadırlar. Bu çocuklarda birçok işleri yapabilir, iş ve meslek
sahibi olabilirler. Monoton işleri yapmaktan hoşlanırlar. Bir etkinliği,
bir işi basit kısımlara ayrılarak öğrenmek isterler. Gerekli eğitim ve
iş disiplini verildiğinde iş kurallarına bağlılık gösterirler. Başarılı
olduklarında ve olumlu pekiştirme aldıklarında kendileriyle gurur duyarlar.
Normal zekâ düzeyindeki çocuklardan daha yavaş düşünürler ve kavrarlar.
Sözel açıklamalar onlar için çok anlamlı değildir. İşi uygulayarak göstermek
ve uygulatarak öğretmek gereklidir. İşe başlatılmaları çok zaman alır
ve sabır ister. Diğerlerinin kısa zamanda yakaladığı ve anlatılmadan kendiliklerinden
kavradıkları şeyleri bu çocuklara basit yollardan anlatmak gerekir. Bu
çocuklar başarısızlığa düştükleri zamanlarda kendilerine kolaylıkla güvenlerini
kaybederler. >>
KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME
Akademik etkinliklerde yavaş olabilirler ancak yine de kendi yeteneklerini
ve yetersizliklerini anlayabilecek düzeye gelebilirler. İlköğretim okullarında,
normal yaşıtlarıyla kaynaştırma programına alınabilirler. İlköğretim okullarının
bünyesinde açılan benzer özellikteki çocuklardan oluşan özel eğitim sınıflarına
yerleştirilebilirler. Bu iki uygulamaya destekleyici olarak özel eğitim
merkezlerinin eğitim ve öğretiminden yararlanabilirler. Engel durumu bebeklik
döneminde farkına varıldığı takdirde, zihin, dil ve sosyal gelişimde kritik
bir öneme sahip olan 0-3 yaş arasında bol uyarıcı, ilgi ve sosyal etkileşimle
ilerleme kaydedilmesi mümkündür.
|
